Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, đạt hơn 97 tỷ USD năm 2024. Vì thế, việc chính quyền Tổng thống Donald Trump bất ngờ áp mức thuế 20–40% với hàng hóa Việt từ tháng 7/2025 đã nhanh chóng tạo “cú sốc” không nhỏ. Hai tháng trôi qua, tác động tiêu cực đã hiện rõ: xuất khẩu chững lại, tăng trưởng bị hạ dự báo, ngành thủy sản nguy cơ mất thị trường, còn nhiều doanh nghiệp nhỏ thì lao đao vì chi phí đội lên.
Mỹ siết thuế, hàng Việt “gồng mình” 20–40%
Theo lệnh hành pháp từ tháng 7, Mỹ áp thuế 20% cho hầu hết hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, và tới 40% đối với hàng hóa bị nghi ngờ “đội lốt” từ nước thứ ba. Đây là mức thuế mà các chuyên gia gọi là “trừng phạt”, bởi nó ngay lập tức làm suy giảm khả năng cạnh tranh của hàng Việt so với các đối thủ khu vực như Thái Lan, Indonesia hay Mexico, vốn vẫn được hưởng mức thuế MFN thấp hơn nhiều.
Ngành thủy sản hứng cú đòn nặng nề hơn khi Cơ quan Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ (NOAA) tuyên bố sẽ không công nhận 12 phương pháp đánh bắt của Việt Nam từ 2026. “Nếu không đạt được comparability finding, nhiều sản phẩm thủy sản Việt Nam sẽ mất đường vào thị trường Mỹ – vốn chiếm hơn 1,8 tỷ USD xuất khẩu năm 2024,” ông Trương Đình Hòe – Tổng thư ký VASEP cảnh báo.
Xuất khẩu chững lại, tăng trưởng bị hạ dự báo
Các tổ chức quốc tế đã nhanh chóng điều chỉnh triển vọng tăng trưởng. IMF hạ dự báo GDP Việt Nam 2025 xuống còn 6,5%, thay vì 7,1% năm 2024, với lý do chính là rủi ro từ chính sách thuế Mỹ. OECD còn thận trọng hơn, chỉ dự báo 6,2%.
Thống kê trong tháng 8 cho thấy, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ giảm khoảng 2–3% so với tháng 7. Các ngành dệt may, da-giày, đồ gỗ, linh kiện điện tử phải tái đàm phán giá, giảm lợi nhuận để giữ khách hàng. Ngành thủy sản thì nguy cơ mất cả thị trường nếu không đáp ứng quy định NOAA.
Ông Nguyễn Văn Tuấn – Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) – chia sẻ: “Chi phí đội lên khiến nhiều doanh nghiệp buộc phải giảm giá bán. Một số đối tác Mỹ đã tạm ngừng ký hợp đồng mới để chờ tình hình rõ ràng hơn.”
TS. Võ Trí Thành, nguyên Phó Viện trưởng CIEM, nhận định: “Việt Nam chịu tác động kép: vừa từ thuế quan, vừa từ tâm lý bất ổn của doanh nghiệp và nhà đầu tư. Điều này có thể khiến làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng quay lưng lại nếu chúng ta không hành động kịp thời.”
Chính phủ đàm phán, doanh nghiệp xoay hướng
Trước sức ép, Chính phủ Việt Nam đã gửi công hàm chính thức tới Washington, đề nghị xem xét miễn giảm thuế với một số mặt hàng chiến lược như dệt may và thủy sản. Đồng thời, Bộ Công Thương và Tổng cục Hải quan tăng cường kiểm soát chặt nguồn gốc nguyên liệu, hạn chế nguy cơ hàng Việt bị coi là “transshipment” và chịu mức thuế 40%.
Chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu cũng được đẩy mạnh. EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN đang được coi là hướng đi then chốt, tận dụng lợi thế từ các FTA như EVFTA, CPTPP hay RCEP. Tuy nhiên, doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng khắt khe về môi trường, lao động và truy xuất nguồn gốc.
Ông Phạm Tất Thắng – chuyên gia thương mại, Bộ Công Thương – nhấn mạnh: “Cú sốc từ Mỹ là lời nhắc nhở doanh nghiệp phải nâng chuẩn toàn diện. Đừng chỉ nghĩ đến thị trường thay thế, mà cần thay đổi tận gốc: từ quản trị, minh bạch chuỗi cung ứng đến công nghệ sản xuất.”
Thách thức lớn: Cần chiến lược dài hạn
Theo các chuyên gia, Việt Nam không thể chỉ “chữa cháy” bằng những biện pháp ngắn hạn. Chính sách thuế của Mỹ cho thấy rõ rủi ro của việc phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường. Điều cần thiết là tái cơ cấu toàn diện: tăng tỷ lệ nội địa hóa, đầu tư công nghệ, và minh bạch hóa quy trình sản xuất để vượt qua rào cản quốc tế.
Ông Phạm Tân Công – Chủ tịch VCCI – khẳng định: “Nếu chỉ phản ứng thụ động, doanh nghiệp Việt sẽ mất dần lợi thế. Đây là thời điểm để tái cơ cấu mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nếu không muốn bị loại khỏi cuộc chơi toàn cầu.”
Nếu làm được, Việt Nam vẫn có thể giữ tăng trưởng quanh mức 6,2–6,5% năm 2025. Ngược lại, nếu chậm thích ứng, thiệt hại không chỉ dừng ở xuất khẩu, mà còn lan sang việc làm, thu nhập của hàng triệu lao động và niềm tin của nhà đầu tư.
NGUỒN: GNM
